MUSLIMANËT NË PERËNDIMIN EVROPIAN -Ndërmjet të kaluarës së lavdishme dhe tokës së premtuar[1]

I.

 

Henry Corbini në veprat e veta disa herë ka theksuar që “koha nuk është pas nesh, ajo është nën këmbët tona”. Nëse kjo thënie kudoqoftë sot vlen, kjo atëherë është rasti në fushën e raporteve historike ndërmjet judaizmit, kristianizmi dhe Islamit.

Tashmë pesëmbëdhjetë shekujve judaizmi, kristianizmi dhe Islami ndajnë gjeografinë, historia dhe shpresat metahistorike të pjesës së madhe të njerëzisë. Gjithashtu, afër dy mileniume judaizmi dhe kristianizmi marrin pjesë në triadën reciproke gjeografike-historike-metahistorike. Me përhapjen e kristianizmi, sidomos pas hyrjes së hapësirave të mëdha të Perandorisë Romake në kristianizëm, judaizmi me kohë bëhet diasporë.

Praktikisht, hapësirat kristiane bëhen atdhe i lumtur (ose fatkeq) për shumë bashkësi  diasporave hebraike. Kristianizmi me shtrirjen e vet shumëtrajtëshe (religjioze, hapsinërisht, historikisht, kulturalisht ...) qartë tregon se ka pretendime jo vetëm nëp interpretimet e veta të trashëgimisë fetare hebraike, por edhe të historisë hebraike. Por, nga ana vetë, edhe rrjedha amë e judaizmit ka mund të shikojë mbi kristianizmi sikur në shtrembërimin e vet apo në sektin e padëgjueshëm, apo në rebelim nga trungu i vet i pashtrembëruar.

Njëkohësisht, ashtu si forcohej kristianizmi, vështronte mbi judaizmin me shikimin e nxjerrjes nga ai të themeleve të veta të vërteta, të burimësisë dhe fundamentalitetit të vet të pashtrembëruar.

Kur u shfaq në gjysmën e parë të shekullit VII, Islami nuk mundi t’i shmangej përballjeve shumëformëshe me judaizmin dhe kristianizmi, me të cilët është takuar, praktikisht, në atdheun e lindjes së vet, në Arabi.[2] Edhe Islami, në mënyrë religjioze, ka shikuar edhe prapthi edhe para, është përpjekur që rrënjët e veta t’i ketë jo vetëm në Vendimin Hyjnor të Qiellit, por edhe në histori të cilën deri atëherë e kanë shënuar judaizmi dhe kristianizmi, por është përpjekur ta jep vulën e vet vetjake të fuqishme të kësaj bote në shumë anë gjeografike të botës nga është shtrirë më vonë.

Dhe sikur që kristianizmi në një mënyrë e ka riinterpretuar pararendësin e vet (judaizmin), e që për veten të sigurojë qartësinë dhe plotëninë burimore, ashtu edhe Islami i ka riinterpretuar dy pararendësit e vet gjeografikë dhe metahistorik, fqinjët dhe të afërmit (judaizmin dhe kristianizmi), shpesh me synimin e njëjtë.

Arabi Muhammedi në vetë Kur’anin ka marrë konfirmimin “se Zoti i fletë vetëm atë që iu qe thënë edhe felajmëruesve të lashtë”.[3] Por, detyra e Islamit ka qenë shumë më e vështirë duke e marrë parasysh se edhe judaizmi edhe kristianizmi “teologjikisht” tashmë qenë konsoliduar, kanë pasur shumë shekuj pas vetes, dhe barabar ashtu shumë anë gjeografike dhe shpirtërore të botës, dhe shumë qendra intelektuale dhe shpirtërore.

E megjithatë, Islami u shfaq dhe hyri në skenë, deshi të jetë i gjallë dhe i suksesshëm, kjo në shumë fusha edhe i shkoi për dore, kurse me Islamin u paraqit edhe Debati i Madh (the Great Debate), si thotë Edward Gibbon në veprën e vet Ngjitja dhe rënia e Perandorisë Romake.[4]

Judaizmi dhe kristianizmi nuk mbeten indiferente në tentimet e Islamit që veten ta konstituojë si “sintezë të madhe”. Natyrisht, Islami për judaizmin dhe kristianizmi ka qenë kryesisht një shfaqje e pakëndshme, një “sekt” të cilën me pamëshirë e pranonin si të veten. Janë bërë hulumtime të shumta nga ana hebraike dhe kristiane. Në ato libra dhe studime mbi Kur’anin shikohet sikur vetëm në “një jehonë të judaizmit (apo kristianizmi), kurse Pejgamberi Muhammed nuk është më shumë sesa një nxënës hebraik (apo kristian)!”[5] në këtë kuptim Abraham Geiger më 1883 ka shkruar veprën Was hat Mohammed aus dem Judenthume Aufgenommen[6] deri sa Harwig Hirschfeld më 1878 ka publikuar veprën Jüdische Elemente im Koran[7]. Të dy përpjekjet në njëfarë mënyre propozojnë që në shfaqjen e Islamit të shikojnë si në derivat të judaizmit. Teologët dhe intelektualët kristianë nuk kanp mbetur borxh, kanë dhënë angazhime të mpdha ta shpjegojnë Pejgamberin Muhammed si shfaqje brenda historisë universale kristiane. Në këtë gjurmë është vepra The Origin of Islam in its Christian Environment[8] nga Richard Bell [Routledge, London, 1968].

Por, forca historike e kësaj bote të cilën e ka realizuar Islami nga shekulli VII deri XIV, e diku edhe deri në prag të shekullit XVIII, ka siguruar validitet shtesë për qëndrimet teologjike të Islamit. Kështu është shpjeguar në vendet tradicionale të islamit. Atje është e zhvilluar e a.q. teologjia triumfale islame. Si fe, Islami fuqishëm është konceptuar si sintezë e madhe semite, ka mundur ai të shikohet ndonjëherë si në judaizëm pa idenë e popullit të zgjedhur, si dhe në kristianizmi pa trini.

 

II.

 

Megjithatë, orari i fundit historik i gjerave në masë të madhe do të ndikojë në mendimet teologjike. Vetëm një shekull pas zbulimit evropian të Amerikës, Islami ka humbur, ose ka filluar të humb shumë nga shkëlqimi i vet i kësaj bote.

Fillimet e errësimit të kësaj bote dhe të kësaj kohe të Islamit simbolikisht dallohen në Betejën e Lepantit më 1571. Në librin tim Poezi të zogjve të egër lepanti është metaforë e zbritjes së shkallërishme  të Islamit në froni i kësaj bote. Islami mbetet edhe më tutje të jetë fe e fuqishme, por tash besimtarët e saj kryesisht janë varfanjakë. Nga shekulli XVIII e këndej, Islami për këta varfanjakë kryesisht bëhet ngushëllim apo sup për vajtim. Në skenë hynë Islami ngushëllues. Me të vërtetë, me gjysmën e dytë të shekullit XVIII qytetet e mëdha të lindjes islame gjithnjë e më pak janë qytete botërore, deri sa në të njëjtën kohë ngrehen Firenca, Amsterdami, Londra, Parisi etj. Popujt evropianë dhe elita e tyre në projektet e tyre shekullare janë përpjekur ta gjejnë, apo vetëm ta marrin, masën e kësaj bote prej kristianizmit. Christendom bëhet Evropa, kurse Evropa ngadalë po bëhet Perëndim. Erdhi deri te triumfi i plotë i shekullarizmit.

Praktikisht, kolonializmi nuk ishte aq pjellë e ndonjë gjallërie të veçantë të kristianizmi sa ka qenë pasojë e ekspansionit të perëndimit profan. Perëndimi profan e nënshtroi Islamin sakral. Me shekullin XVIII dhe XIX në palën muslimane u zhduk një “rishikim i madh”.[9]

 

III.

 

Gjithsesi, nga fundi i shekullit XVIII dhe fillimi i shekullit XIX me të madhe dihej kush është tash (ose së paku kush do të jetë) zotërues i botës. New Yorku (i cili ndonjëherë quhet edhe New Amsterdam) gjithnjë e më shumë po e fiton primatin e kryeqendrës botërore. Perëndimi nuk mbeti vetëm në anën perëndimore të botës, ai barabar ka dominuar edhe me Lindjen.

Ka shumë shpjegime përse Islami ka zbritur nga shumë fusha të skenën së kësaj bote, përse “tashmë qysh moti është zhdukur nga trualli i historisë botërore dhe është tërhequr në komoditetin dhe qetësinë orientale”, si thotë Hegeli.[10] Modernistët islamë për tërheqjen e Islamit nga shpërndarja e fuqisë botërore më së shpeshti e fajësojnë ngritjen e misticizmit dhe sofizmit.

Nga ana tjetër, mistikët islamë përgjigjen se është shumë mirë që Islami i është kundërvënë dhe e përballoi thirrjen për shekullarizimin e botës, shekullarizimi gjeti aleatin në makinën, ndërsa sipas mistikëve islamë, ende nuk dihet çka do të fitojë në fund, lutja apo makina.[11] As nuk dihet a fare a do të ketë çfarëdo fitoreje! Popullsia e sodit është përballur me faktorët apokaliptikë dhe pasojat e makinës. Teknika nuk mendon, thotë Heidegger. Sot ka shumë autorë muslimanë të cilët konsiderojnë se pasojat e makinës dhe teknikës munden në mënyrë korrekte të gjykohen vetëm nga fusha e lutjes. Por, kjo është temë tjetër, dhe për përpunim të veçantë.

Muslimanët jo vetëm në Evropë, por pak a shumë në tërë botën, gjenden gjatë tërë shekullit XIX dhe XX në rrugë ndërmjet të kaluarës së lavdishme dhe tokës së premtuar. Gjatë kësaj hapësira dhe koha ndërmjet këtyre dyjave, ndërmjet këtyre dy mosardhësve, njëri nga e kaluara kurse tjetri nga e ardhmja,muslimanët sot e plotësojnë me devotshmëri mjaft të dukshme, nganjëherë kjo devotshmëri është eruptive jo vetëm në sytë e shumë medieve Perëndimore, por edhe disa muslimanëve.

Muslimanët, kështu, sot duken sikur ata të cilët janë të “robëruar me të Shenjtën”, përshkruhen në veprat sikur ata të cilët janë të “dehur me Zotin”.[12] Për këtë ka literaturë të shumtë teorike, por gjithnjë e më shumë ka edhe observime letrare (Amin Maalouf, Tariq Ali e të tjerë).

Popullata e botës aktuale muslimane është përjashtimisht e re, në përqindje të madhe, diku është rini deri në tridhjetë vjet mbi gjashtëdhjetë përlind. Por, miliona të kësaj rinie janë pa shpresa reale të kësaj bote. Përqindja e madhe e kësaj rinie shikon tek Evropa dhe Perëndimi sikur në tokën e premtuar, migrimet drejt Perëndimit janë tej mase të fuqishme tashmë një shekull. Por, me rritjen relative të numrit të muslimanëve në Evropë, gjithnjë e më shumë shfaqen debatet e vjetra në atë trekëndëshin magjik: judaizmi – kristianizmi – Islami. Nganjëherë këto debate në mënyrë prevalente janë të ngarkuara me tonalitet mesjetar.

Shumica e shteteve muslimane sot janë joefikase dhe jodemokratike, intelektualët e atjeshëm tashmë veç dy shekuj mësyjnë për një model të klisheizuar të shpjegimit të tanishmërisë së vet të përbuzur. Me fjalë të tjera, këta intelektualë synojnë të kaluarën e lavdishme muslimane, ata atë e shpjegojnë në mënyrë të glorifikuar, në të parashikojnë çdo gjë, edhe çka kanë qenë muslimanët dhe çka nuk kanë qenë kurrë. Përfundimi i shumicës së madhe të veprave të tyre mbaron me habi: si këtë muslimanët nuk mund të kenë prezantimin e dytë të suksesshëm në histori dhe si nuk mund të sendërtojnë arritjen e sërishme të tokës së premtuar. Dhe pyeten: A lejon historia dy prezantime të suksesshme në kohë të ndryshme? Dhe si të kenë paraqitje të suksesshme, por pa luftë, pa kataklizmi, pa konflikt qytetërimesh, kulturash, religjionesh?[13]

Dhe aty ku muslimanët janë në pakicë të shprehur, të themi në Bashkësinë Evropiane, intelektualët e tyre përpiqen ta definojnë tokën e vet të premtuar.

 

                                                           IV.

 

Duke vepruar kështu, fatin evropian të muslimanëve në masë të madhe e përcaktojnë lëvizjet në lindjen islame dhe në Mesdhe. Në Evropë popujt qysh moti kanë hequr dorë nga revolucionet, derisa muslimanët në vendet tradicionale të Islamit ende diku-diku mësyjnë drejt revolucioneve dhe burimet ua kërkojnë në librat e veta të shenjta. Së paku sot është kështu.

Ajo e shenjta sot në masë të madhe të muslimanëve është thuajse çdo gjë: edhe protestim, edhe shpresë, edhe ngushëllim, edhe britmë.

Natyrisht, letërsia e sotme flet që edhe popujt tjerë, kristian për shembull, kanë kërthizat e veta të shumëllojta që i lidhin me të shenjtën. Lëvizja sioniste, nga ana e saj, ndërtimin turbulent të shtetit Izrael shpesh e shpjegon edhe si realizim të profecive biblike.

Së këndejmi çështjet e mirëfillta janë si vijon:

- A arrin mëshira e Zotit nga feja jonë edhe për të tjerët? A mos besimi ynë në Zotin e bënë Zotin vetëm për ne!

- Nëse kristianizmi është feja e dashuria, a mjafton dashuri edhe për hebraikpt dhe muslimanët?

- Nëse judaizmi është fe e shpresës, a kanë krahas hebrenjve edhe të tjerët shpresë në qiejt e pafund?

- Nëse Islami është fe e drejtësisë, a ka drejtësi edhe për ata “jashtë”, për kristianët dhe hebraikët?

- Sot a është dikush “jashtë”?

Është mirë që këto pyetje muslimanët në Evropë t’i shtrojnë së bashku me kristianët, hebraikët, ateistët, agnostikët ...



[1] Fjalim i mbajtur në manifestimin Literaturë e botës (Literature sveta) – Fabula 2011, (Lubjanë, 19 prill 2011), me rastin e publikimit të romanit “Poezi e zogjve të egër” (Pjesme divljih ptica) në gjuhën sllovene.

[2] Krahaso: Seyyed Hossein Nasr, Islam and the Encounter of Religions, është publikuar në: Seyyed Hossein Nasr,  Sufi Essays, ABC International Group, Inc., Chicago, 1999, pp. 123–151.

[3] Krahaso: Kur’?n, XLI: 43.

[4] Observimet për këtë togfjalësh të Gibbit shih: Bernard Lewis, Islam and the West, Oxford University Press, Oxford, 1993, p. 13. Për marrëdhëniet komplete të Islamit dhe Perëndimit shih edhe: Norman Daniel, Islam and the West, The Making of an Image, Oneworld, Oxford, 1993.

[5] Fazlur Rahman, Major Themes of the Qur?n, Minneapolis, 1994,  p. xiii.

[6] Çfarë ka huazuar Muhammedi nga judaizmi ? Përtkhyesi.

[7] Elementet hebraike në Kur’an. Përkthyesi.

[8] Prejardhja e Islamit në mjedisin e tij kristian. Përkthyesi.

[9] Këtë togfjalësh ia kam borxh Fikret Karçiqit. Krahaso veprën e tij: Fikret Kar?i? , Društveno-pravni aspekt islamskog reformizma, Sarajevo, 1990.

[10] Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Filozofija povijesti, Naprijed, Zagreb, 1966, fq. 378.

[11] Diçka për këtë shih në: Seyyed Hossein Nasr,  Sufi Essays, po aty.

[12] Për këtë më shumë shih: Hisham Xhait, Evropa dhe Islami, Shkup, 2003 – përkthyesi.

[13] Është interesant për këtë polemika ndërmjet Edward Saidit dhe Bernard Lewisit. Shih: Edward Said o Bernardu Lewisu, publikuar si pasthënie në veprën e Bernard Lewisit, Kulture u konfliktu (krš?ani, muslimani i jevreji u Doba otkri?a), Sarajevë, 2002.

 

 

Burimi: Në kërkim të thellësisë së kaltërsisëqiellore
(Ese mbi fenë në shekullin XXI)

RSS per kategorine Lajme Shfletuesi i Kur'anit

  • RSS per kategorine Lajme